TİCARET SÜRECİNDE ÇEVİRMENİN ROLÜ VE NİTELİKLERİ

Ticaretin can damarlarından biri de tercümanlıktır.

SKY İSTANBUL TERCÜME (MESH DİL EĞİTİM VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ),

Türkiye’de alanında 30 yıllık bir tecrübe barındırmaktadır. Bu deneyime dayanarak; çeviri hizmetini global ölçekte sunmakta ile beraber gelecekte de daha ileriye taşımak adına vizyoner içerikler bağlamında planlamaları mevcuttur. Firmamız, piyasada eylemsel olarak yürütülen çalışmaların akademik alandaki çalışmalar ile desteklendiğinde çok daha faydalı bir hâl alacağı kanaatine sahiptir.

Bu durum göz önünde bulundurulduğunda, Mütercim-Tercümanlık sektörü, alıcılar ve satıcılar arasında kilit bir rol üstlenmektedir. İstanbul Üniversitesi Öğretim Görevlisi değerli Erkan Çotuk ile Tercüman adayı Gizem Akyüz, “Ticaret Sürecinde Çevirmenin Rolü ve Nitelikleri” üzerine bu dikkate değer röportajı hazırladılar. Keyifli okumalar dileriz.

Gelişen ticaret sektöründe çevirmene ihtiyaç duyulur mu?

Evet, her sektörde olduğu gibi ticaret sektörü de özellikle günümüzde ilerleyen teknoloji, internetin geniş kitlelere de ulaşması ile son yıllarda oldukça gelişti ve gelişmeye de devam etmektedir. Bu durumu hayatımıza giren e-ticaret ve e-ihracat gibi kavramlar ile daha iyi anlamak mümkün. Bilhassa e-ticaret sistemi, kullanımının kolaylığı ve ve ulaşılabilirliği nedeni ile birçok birey ve şirket tarafından tercih edilmektedir. Yeni bilişim uygulamaları mesafeye bakmaksızın istediğiniz ülke ile ticari işlem olanağı sunmaktadır. Tüm bu yenilikleri ve kolaylıkları yakalamanın en temel şartlarından biri ise sektörün gereksinim duyduğu çeviri hareketlerinin dikkate alınmasıdır.

Yapay zeka konusunda son yıllarda kaydedilen büyük ilerlemeler neticesinde, makine çevirisi teknolojisini kullanan şirketlerin sayısında son zamanda önemli bir artış meydana gelmiştir ancak bu teknoloji sadece belirli metinler üzerinde uygulanabilmekte. Çeviri işlerinin büyük bir çoğunluğu hâlâ çevirmenler tarafından yürütülmektedir. Ayrıca, bir metin, makine çevirisi teknolojisi aracılığı ile çevrilmiş olsa bile bir çevirmen tarafından kontrol edilir ve bu iş Post-Editing olarak adlandırılır. Teknolojiden söz etmişken, çeviri bilimci Samuelsson Brown’un “Makine Çeviri” konulu makalesinde yaptığı bir uyarıya da burada değinmek isterim; “Teknoloji, korkunç bir hız ile gelişmekte ve çevirmenlere yöneltilen taleplerin sayısı artmaktadır. Gerçekten de çevirmen, gün geçtikçe Bilgi Teknolojilerine daha çok bağımlı hale gelmektedir ve bu değişime ayak uyduramayan çevirmenler, diğerleri ile rekabet edemeyecek duruma gelecektir.”

Ticari çeviri ise bankacılık, sigortacılık, fabrika ve lojistik gibi ticari sektörleri kapsamaktadır.

Ticari çevirilerde özellikle hedef odaklı çeviri yapmak gerekir. Buna bağlı olarak, hedef kültür, müşteri kitlesi ve dilin niteliklerine uygun bir çeviri ortaya koymanın önemi elbette yadsınamaz. Bunu da ancak alanında uzman, hedef dil ve kültürüne gerekli düzeyde hakim olan bir çevirmen yapabilir. Dolasıyla, bu alanda çevirmene her daim ihtiyaç duyulacaktır.

Çevirmen, ticari faaliyetlerin ithalat ve ihracat başlangıç sürecinden sonuna kadar ilerleyen sürecinde hangi gerekli bağlantıları sağlar?

Ticaretin yönü içeri veya dışarı dönük olmak üzere, ithalat ve ihracat faaliyetlerini kapsayan tüm sektörler için (medikal, bankacılık, programcılık, finans vb.) pazarlama ve tanıtım faaliyetleri oldukça büyük bir önem arz etmektedir. Bu aşamada yapılmasına gereksinim duyulan yurtdışı pazar araştırma ve analizinde bir çevirmenden destek alınması gerekir. Dahası, tanıtım faaliyetleri sırasında, ticaret sektöründe yerelleştirme olarak adlandırılan web sayfa veya ürün tanıtım broşürlerinin çevirisi sürecinde şirketlerin global ölçekte yeni müşterilere ulaşabilme imkanı tercümanlar sayesinde artış gösterebilmektedir.

Ayrıca, söz konusu şirketler özellikle uluslararası piyasalara açılmak ve yabancı bir şirket ile iş ortaklığına girmek istediklerinde ortaklık öncesinde yapılacak olan görüşme ve yazışmalarda çevirmenin metin yazma becerisinden sağlanacak yararın getirisi göz önünde bulundurulması gereken bir gerçektir.

Özel sektörde çevirmenlik yapmış biri olarak siz nasıl zorluklar ile karşılaştınız?

Üniversite eğitimim süresince alanında uzman, deneyimli ve çok da saygıdeğer birçok akademisyenden ders alma imkânına erişebilmiştim. Bu sayede, mezun olduğumda iyi bir çevirmen olabilmek adına gerekli olan edince sahiptim. Teknolojiye olan merakım nedeni ile teknik çeviriye yönelerek çeşitli otomobil ve makinelerin kullanma kılavuzlarını çevirmeye başladım. Dürüst olmak gerekirse, ilk haftalarda kendime bu işi asla yapmam demiştim. Teknik çeviride hukuk, iktisat ve diğer uzmanlık metinlerinin çevirisinde olduğu gibi, terimlerin doğrudan karşılıklarını bulmak oldukça önemlidir ve anlaşılması zor, karmaşık ifadelerin kullanımından kaçınılmalıdır. Müşterinin belirli bir terminolojisi olması durumunda ise buna uyulmak zorundadır. Örneğin, aynı parçalar olmamasına rağmen, Almancadaki “Kühler” terimini bir müşteri “Soğutucu” olarak çevirmemizi isterken başka bir müşteri ise “Radyatör” olarak kullanımını istiyordu. Dolayısıyla, teknik çeviride çevirisini yaptığınız konu hakkında mutlaka temel düzey de olsa bilgi sahibi olmanız gerekiyor. Otomotiv çevirisi yapabilmek için onların nasıl çalıştığını ve temelde hangi parçalardan oluştuklarını bilmek bu konuya bir örnek olarak gösterilebilir. Bu tip metinlerin çeviri sektöründe en sık çevirilen metinler arasında yerini almaları gerçeği göz önünde bulundurulduğunda bazen öylesine bir yoğunluk oluyordu ki bir günde 5000 ila 6000 kelime arası çeviri yapmak durumunda kalıyorduk, ki bu yaklaşık 13-15 Word sayfasına tekabül ediyor. Bu tip çevirileri CAT Tools olarak adlandırılan, Türkçesi bilgisayar destekli çeviri araçları olan çeviri yazılımları yardımı ile çeviriyorduk ancak buna karşın konu bilgisi eksikliği, çeviri hacminin yüksekliği ve saydığım diğer pek çok nedenden dolayı oldukça zorlanmıştım. Elbette, zamanla kendi kendime geliştirdiğim araştırma yöntemlerim sayesinde tüm bu zorlukların üstesinden gelmeyi başardım.

Çevirmenin özel sektörlerde “ideal çevirmen” olabilmesi için hangi nitelikleri taşıması gerekir?

Öncelikle, bir çevirmen anadiline her açıdan çok iyi hâkim olmalı. Gramer bilgisi önceliği dahil olmak üzere, metin gelenekleri ile birlikte dilin tüm inceliklerini bilmeli, bunu hedef olarak kullanabilmeli ve zengin bir kelime dağarcığına sahip olmalıdır. Bilhassa yazılı çevirmenler kendilerini anadil ve yabancı dilde yazılı olarak iyi bir düzeyde ifade edebilme yetisine sahip olmalıdırlar.

Bir önceki soruda teknik çeviri gibi çeviri işlerinin genelde yüksek hacimli işler olduklarından bahsetmiştim. Çeviri şirketleri bu tür yüksek hacimli işleri çevirmenler arasında bölüştürmedikleri takdirde, bir çeviri işinin teslimi aylar alabilmekte. Dolayısıyla, bir çevirmen, ekip çalışmasına yatkın olmalıdır. Aynı projede eş zamanlı olarak çalıştığı diğer çevirmen meslektaşlarının çevirilerini iyi takip etmeli, gerekli gördüğü durumlarda müdahale etmeli ve ilgili gerekli düzeltmeleri de yapabilmelidir. Bu nedenler söz konusu olduğunda, bir çevirmen PC, Office programları, çeviri araçları ve veri tabanları gibi çeşitli teknolojik uygulama ve araçlarının kullanımına hakim olmalı. Bu tür araçlar sadece çeviri sürecini hızlandırmak ile kalmadığı gibi, çeviride tutarlılığı ve hata yapma olasılığını da minimum düzeye indirgediğinden büyük bir önem arz etmektedir.

Görüşlerim göz önünde bulundurulduğunda, bir çevirmende aradığım en önemli nitelikler merak ve bitmek bilmeyen bir araştırma hevesidir. Bir çevirmenin konuya hâkim olması elbette düşünülemediğinden, uzmanı veya yeterli bilgi sahibi olmadığı alanlar ile ilgili metinleri çevirme sürecinde merak edip ilgili konuyu araştırmalı ve o alandaki bilgi eksikliğini kapatmaya çalışmalıdır. Doğru olduğu düşünülen bilgilerin aslında yanlış olabilecekleri gerçeğinin de var olduğu düşünüldüğünde, bir çevirmen bildiklerini her daim sorgulamalı ve güncel tutmalıdır.

Ticaret sektöründe çalışan çevirmenler kendilerini nasıl geliştirebilirler?

Kendilerini ticaret sektöründe hem dilsel hem de konu bilgisi bakımından geliştirmelerini tavsiye edebilirim. Örneğin, İngilizce-Türkçe çevirmenler, Finans İngilizcesi seminerlerine veya kurslarına katılabilir. Alan bilgisi için ise üniversitelerin Uluslararası Ticaret bölümünü veya Meslek Yüksekokullarında yer alan iki yıllık dış ticaret programını okuyabilirler.

Özellikle ticari anlam göz önünde bulundurulduğunda, Mütercim-Tercümanlık bölümünün önünü açık görüyor musunuz?

Dış ticaretin her aşamasında dilin ve çevirinin ne kadar kritik bir rol oynadığı herkes tarafından bilinen bir gerçek. Bu gerçek var olduğu sürece, Mütercim-Tercümanlık bölümünün önü her daim açık olacaktır. Dahası, akademi ve sektör arası olası bir iş birliği sayesinde söz konusu tarafların yeni kazanımlar elde edebileceği kanaatindeyim.

Çevirmenler sadece çeviri işi ile mi ilgilenirler yoksa işveren ile de herhangi bir bilgi bağlamında bulunarak karşı firmalar ile nasıl bir sistem içerisinde ilerlemeleri gerektiğinin görevini de üstlenebilirler mi?

Güzel bir soru. Şu gerçeğin altını çizmekte fayda var sanırım; “Çevirmen dediğimiz kişi sadece bir iletişim uzmanı değil aynı zaman bir kültür uzmanıdır.” Bu nedenden ötürü, çevirmenlerden hedef dilin kültürü veya insanıyla alakalı destek almak oldukça normal bir durumdur. Örneğin, Alman iş insanları ile ikili görüşmeler sırasında, doğrudan göz teması kurmanın önemli olduğunu veya Japon iş insanları ile gerçekleştirilen bir iş yemeği sırasında burun temizlemek için mutlaka lavaboya gidilmesi gerektiğini, masada yapılması durumunda hiç hoş karşılanmayacağını çevirmenlerden öğrenmeleri mümkün.

Ticari anlaşmanın gerçekleşmemesi durumunda çevirmenin herhangi bir suçu olabilir mi? Çevirmen bu durumdan nasıl etkilenir?

Burada çevirmenin nasıl bir rol oynadığına bakılması gerekmektedir. Çevirmenin, örneğin, sadece hatalı bir imza sirküsü çevirisi yaptığını varsayalım. Bu durumda sadece çeviri geçerliliğini yitirir ve işlerin aksamasına yol açmış olur ancak kendisinin ikili görüşmelerde veya yazışmalarda yapacağı kritik hatalar ticari ilişkileri olumsuz etkileyebilir. Çevirmenin ticari anlaşma yapmak isteyen taraflardan biri için çalışması dahilinde işini kaybetme olasılığı gerçekleşebilir fakat bir çeviri şirketinde çalışıyor ise ticari anlaşma sağlanamaması bakımından gelir kaybına uğrayan taraf, çeviri şirketine veya doğrudan çevirmene dava açabilir.

Bir ticari anlaşmanın olumlu yönde ilerleyebilmesi için çevirmenin veya çevirmenlerin ne gibi hususla dikkat etmesi gerekmektedir?

Öncelikle, her iki tarafın beklenti ve koşullarını net bir şekilde aktarabilmeleri gerekir. Anlaşılması zor, karmaşık ifadelerin kullanımından kaçınılmalı. Doğru anladığından emin olmadığı durumlarda, ilgili kişiye soru sormaktan çekinmemeli, aklındaki soru işaretlerini gidermelidir. Şayet ortada bir anlaşmazlık var ise, nasıl çözülebileceği hususunda ilgili kişiye yardımcı olabilir.

Çinli ve Alman iş insanları arasında geçen bir görüşmede Alman iş insanları, Çinlilerin bir teklifini prensip bakımından reddedip şöyle diyor: “Hayır, söz konusu bile olamaz!” Çevirmen bunu Çinlilere şöyle aktarıyor: “Bu konuyu kendi işletmemizde tekrardan çok dikkatli bir şekilde araştırmak zorundayız.” Çinli iş insanları ise bu sözlerden iş anlaşmasının gerçekleşmeyeceğini anlıyor ve taraflar sakin bir şekilde ayrılıyor. Geçen bu diyalogda çevirmen nasıl bir hususa dikkat etmiştir?

Bu durumda çevirmen, Alman tarafların ifadesini bir nebze yumuşatarak aktarmaya çalışmış fakat pek doğru bir yöntem olduğunu düşünmüyorum. Alman iş insanları normalde oldukça kibarlardır ve kelimelerini de oldukça dikkatli seçerler. Eğer bu denli kesin ve net bir cümle kullanmışlar ise karşı tarafa bir mesaj vermek istemiş olabilirler. Bu durumda, çevirmen bu mesajı iletmemiş oluyor. Çevirmenler söylenenleri olduğu gibi, doğrudan aktarmaktan çekinmemelidir.

Gelişen ticaret ortamında, ülkemizin çeviri sektöründe ne gibi gelişmelere yer vermesi gerekiyor?

Gelişen ticaret ile birlikte, aslında ticaret alanında kullanılan dil de gelişmektedir. Çeviri sektörü bu gelişimin takipçisi olmalı ve çeviri şirketleri veri tabanlarını buna göre sürekli güncel bir hâlde tutmalıdır. Dahası, gelişen ticaret ile birlikte ortaya çıkan yeni gereksinimlerin çeviri şirketleri tarafından tespit edilip, çeşitli önlemleri alması gerekmektedir. Ayrıca, Endüstri 4.0 ile nasıl ki yeni iş modelleri ortaya çıktıysa, aynı şekilde, bilhassa yapay zeka etkisinin çeviri sektöründe daha fazla hissedileceği ve buna göre yeni çeviri teknolojilerinin ortaya çıkacağı kanaatindeyim.

Sevgili Erkan Çotuk’a, bu keyifli röportaj için teşekkür ediyoruz. Bu söyleşide, öğretim görevlisi hocamız Sn. Erken Çotuk ile birlikte, dış ticaretin nasıl işlendiğinin ve yine dış ticarette çevirmenin rölü ele alınmış ve çevirmenlerin ticari ilişkilerle çalıştığı süreçte dikkat etmesi gereken hususlar ile ilgili öneriler sunulmuştur. Ayrıca, çevirmenlerin kültürlerarası farklılıkları bilen, donanımlı Mütercim-Tercüman olmaları gerektikleri konusuna da değinilmiştir. Böylece, dış ticaret faaliyetlerinin başarılı olmasında çevirmenlerin yeri ve önemi belirginleşerek, donanımlı çevirmenlerin istihdam edilmesi konusunda dış ticaret sektöründeki farkındalık düzeyi artış göstermiş olacaktır.

RÖPORTAJ
Gizem Akyüz – Erkan Çotuk